در این بخش صنعت سرمایه‌گذاری در شرکت‌های نوپا، مراحل مختلف سرمایه‌گذاری و میزان آنها در کشور آمریکا، بررسی می‌شود. دلیل انتخاب کشور آمریکا، اکوسیستم قوی کارآفرینی و ظهور اکثر استارتاپ‌های موفق از میان این کشور بوده است. لازم به ذکر است که برخی ایالت‌های آمریکا در مقایسه با سایر ایالت‌ها، قوانین بهتری برای کارآفرینان دارند. به‌عنوان مثال قوانین ایالت کالیفرنیا در مقایسه با قوانین کارآفرینی سایر ایالت‌های آمریکا آزادتر و محدودیت‌های قانونی برای ثبت ایده‌ها کمتر است. منابع مالی به‌سرعت جذب می‌شوند. می‌توان شرکت‌های سرمایه‌گذاری درزمینه فناوری‌های جدید با آینده نامعلوم را به‌راحتی متقاعد کرد. به‌همین‌دلیل است که نزدیک به نیمی از 100 شرکت موفق دنیا در این منطقه تشکیل‌شده‌اند. قوانین این ایالت از کارآفرینی حمایت می‌کند.
این نام‌ها همواره برای ما آشنا هستند: گوگل، آمازون، اپل، مایکروسافت، فیس بوک، eBay، اسکایپ، اینتل، توییتر و … . اولین واقعیتی که در تحلیل دلایل موفقیت استارتاپ‌های مشهور به آن برخورد می‌کنیم «جغرافیای موفقیت» آنها یا «اکوسیستم» پرورش‌دهنده آنهاست. به‌زودی متوجه می‌شویم محل رشد اکثر آنها دره سیلیکون است. به‌سختی می‌شود در حوزه فناوری اطلاعات، استارتاپ موفقی خارج از دره سیلیکون پیدا کرد. این واقعیت به سرنخی موشکافانه برای ریشه‌یابی دلایل موفقیت نوپاها تبدیل شد. بررسی دقیق‌تر سرگذشت نوپاهای موفق نشان می‌دهد در همان مراحل اولیه تشکیل نوپا، سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در آن انجام شده است.
در اکوسیستم کارآفرینی آمریکا، شبکه‌ای به‌هم‌تنیده از سرمایه‌گذاران و کارآفرینان ایجاد شده است. قواعد و قوانین مکتوب برای ارتباط‌دادن مطمئن و امن سرمایهگذار با کارآفرین تدوین شده است و مراحل مختلف سرمایه‌گذاری در نوپاها تعریف مشخصی دارند.
یک کسب‌وکار نوپا (استارتاپ) می‌تواند در همان روزهای اولیه ایجاد خود، مسیر مشخصی برای جذب سرمایه تعریف کند و این جزء بدیهیات است که نوپا در همان ابتدای کار به فکر جذب سرمایهگذار باشد. انواع مختلف سرمایهگذار از «سرمایه مرحله کشت ایده» گرفته تا شرکت‌های سرمایه‌گذاری (VC) همواره در کنار آن کسب‌وکار قرار دارند و در این مسیر، کسب‌وکار را با پشتیبانی‌های مالی و مدیریتی خود حمایت می‌کنند.
نکته جالب این است که مکانیزم سرمایه‌گذاری به‌گونه‌ای تعریف شده که در آینده، نوپاهای موفق (که اکنون شرکت‌های بزرگی شده‌اند) بزرگ‌ترین حامی نوپاها و وزنه‌ای بزرگ در آن صنعت می‌شوند؛ زیرا خود، بیشترین سود را از آن برده‌اند و این یعنی تکثیر مستمر حامیان از میان پرورش‌یافتگان که یک دوره دائمی بهره‌وری است؛ به‌عنوان مثال شرکت گوگل به‌صورت رسمی، حامی کارآفرینان می‌شود یا جک دورسی، بنیان‌گذار توییتر در اینستاگرام سرمایه‌گذاری می‌کند.
مراحل سرمایه گذاری در نوپا
در تصویر زیر مراحل سرمایه‌گذاری در یک استارتاپ، به‌خوبی نشان داده شده‌است.
در ادامه مراحل مختلف سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای نوپا تشریح می‌شود:
پشتیبان اول: سرمایهگذار مرحله کشت ایده
نوپاها (استارتاپ‌ها) در فاز نخست، به خودگردانی (Bootstrapping) متکی هستند. در این مرحله با استفاده از اندوخته‌های خود، یاری‌گرفتن از خانواده، قرض و خرده درآمدها، ایده خود را جلو می‌برند. سرمایه‌گذاران مرحله کشت ایده، اولین حامی استارتاپ‌ها هستند. یک کارآفرین می‌تواند با یک جستجوی محلی یا اینترنتی، افراد مختلفی برای سرمایه‌گذاری پیدا کند. در این مرحله، سرمایهگذار طبق قوانین و فرمت‌های پذیرفته‌شده در بازار بخشی از سهام شرکت (کسب‌وکار نوپا) را خریداری می‌کند. شرکت، ارزش‌گذاری اولیه را انجام داده سپس سرمایه جذب می‌شود. سرمایه seed به معنای دانه‌گذاری است؛ یعنی سرمایهگذار به کسب‌وکار کمک می‌کند تا به درآمد اولیه برسد یا اینکه برای سرمایه‌گذاری‌های بعدی آماده شود. پول seed می‌تواند شامل کمک دوستان و فامیل و افراد خیر یا سرمایه‌گذاران جمعی نیز بشود.
پول seed می‌تواند برای فعالیت‌های اولیه؛ مانند تحقیقات بازار یا توسعه محصول هزینه شود. همان‌طور که گفته شد خود کارآفرین نیز می‌تواند از سرمایه‌گذاران اولیه باشد. سرمایه اولیه کارآفرین می‌تواند پس‌انداز یا وام باشد. سرمایه اولیه می‌تواند تا 50هزار دلار را در برگیرد. سرمایه seed با سرمایه سرمایهگذار ریسکپذیر (Venture Capital) متفاوت است و جزئیات و پیچیدگی کمتری دارد. ریسک در سرمایه‌گذاری seed بالاتر از بقیه است؛ چراکه پروژه کاملاً برای سرمایهگذار مشخص نشده تا بتواند آن را ارزش‌گذاری کند.
استارتاپ این پول را برای پوشش هزینه‌ها و حقوق به مدت 3 تا 6 ماه نیاز دارد. در مرحله آغازین خود (early stage) است و محصول آن ارائه یا ایده نهایی نشده‌است. در این مرحله، نوپا (استارتاپ) هنوز در حال جستجوی مشتریان خود، کشف بازار و استخراج مدل کسب‌وکار نهایی خود است و برای همین به آن مرحله، جستجو نیز می‌گویند. سرمایه جذب‌شده در این مرحله، برای آن است که استارتاپ 6 ماه دوام بیاورد تا بتواند فرضیات ایده خود را اعتبارسنجی کرده و با چرخش ایده اولیه و تغییر آن به ایده اصلی و مدل نهایی کسب‌وکار نزدیک شود.
سرمایه‌گذاری seed، سنتی شناخته‌شده در آمریکاست و حتی در صنایع دیگر نیز معنا دارد؛ ازجمله صنعت سینما، موسیقی، کمپین سیاسی و… سرمایهگذار seed بخشی از سهام شرکت را طلب می‌کند. سرمایه‌گذاران اولیه seed عموماً در قالب شبکه‌ای غیررسمی و مردمی فعالیت می‌کنند. برخی از آنها افراد شناخته‌شده‌ای هستند و برای خود برندی محسوب می‌شوند. ممکن است از کارآفرینان قدیمی باشند یا سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیری که همه‌جا وجود دارند. یک کارآفرین با چند جستجوی کوچک می‌تواند بسیاری از آنها را پیدا کند. در آمریکا اصطلاح Fund Raising یا جمع‌آوری سرمایه برای یک فعالیت (اقتصادی، سیاسی یا اجتماعی) یک اصطلاح شناخته‌شده است. این نشان می‌دهد مسئله سرمایه‌گذاری مرحله seed در میان مردم جا افتاده و به‌صورت بخشی از فرهنگ کاری درآمده است. تا جایی‌که اصطلاح دیگری برای جمع‌آوری سرمایه از عموم مردم، به نام Crowd Funding ایجاد شده است که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.
گردآوری جمعی سرمایه
اهمیت جمع‌آوری سرمایه برای ایده‌های نوپا و حمایت عمومی از آن باعث ظهور پدیده دیگری به نام Crowed Funding یا «گردآوری جمعی سرمایه» یا اصطلاحاً «کمک‌های مردمی» شده‌است.
این شیوه نخستین‌بار در آمریکا و از طریق سایت Kickstarter.com که خود یک نوپا (استارتاپ) بود درزمینه نوپاها فعال شد. این سایت در کنار مجموعه بزرگ دیگری از سایت‌های مشابه نظیر Indiegoo و Sprowd فرصت دست‌یابی به سرمایه‌گذاری لازم را با مشارکت مجموعه‌ای از سرمایه‌گذاران خرد به جای یک سرمایهگذار واحد فراهم می‌کند.
این سایت‌ها و مجموعه‌ها به دو گونه‌اند؛ بعضی هدف فراهم‌کردن سرمایه‌گذاری افراد عادی در فرصت‌ها و زمینه‌های کسب‌وکار نوپا را دارند و برخی دیگر در پی کارآفرینی اجتماعی و مشارکت جمعی در تحقق بخشیدن به اهداف عام‌المنفعه هستند، به همین علت ممکن است سرمایه‌گذاران آن، انتظاری از بازگشت سرمایه خود نداشته باشند.
در هر دو حالت در پروژه مطرح شده، روش کار به‌صورت خلاصه به این‌گونه است که کارآفرین یا هر شخصی با هر هدفی به وب سایت‌های مربوطه مراجعه کرده و هدف یا ایده‌اش و هزینه‌های رسیدن به آن را تعیین می‌کند و مجموعه‌ای از پاداش‌ها، مزایا یا شیوه‌های انتفاع از نتیجه را به سرمایه‌گذاران، متناسب با حجم سرمایه‌گذاری‌شان پیشنهاد می‌کنند تا انگیزه سرمایه‌گذاری را افزایش دهند سپس عموم مردم برای آن هدف، پول می‌پردازند. هر پروژه در مدتی معین باید به حداقل تعیین‌شده میزان سرمایه‌گذاری موردنیاز خود، دست یابد. پس از پایان این دوره، مبلغ جمع‌آوری‌شده به صاحب ایده تحویل و کار وی آغاز می‌شود. در سایت کیک استارتر اگر ایده یا پروژه نتواند به مبلغ تعیین‌شده دست یابد مبالغ جمع‌آوری‌شده به سرمایه‌گذاران بازگردانده می‌شود؛ اما در مقابل گاهی تا 10برابر سرمایه موردنیاز برای هدفی یا ایده‌ای پول جمع می‌شود.
نمونه‌ای از انواع Crowd Funding را در سایت www.gofundme.com می‌توان دید. به‌عنوان مثال همکاری در خلق و انتشار کتاب مصور، ساخت فیلم مستند یا تولید وسیله ورزشی خاص از نمونه پروژه‌های سرمایه‌گذاری در مقابل دریافت سهام یا مزایا و خرید کفش برای بلندقدترین فرد آمریکا یا تأمین هزینه سفر تفریحی برای یک بیمار سرطانی در 6 ماه آخر عمرش ازجمله نمونه فعالیت‌های اجتماعی بدون بازگشت سرمایه
هستند.
پشتیبان دوم: سرمایه گذار فرشته
پس از اینکه سرمایه‌گذاری مرحله کشت ایده (Seed Funding) به نتیجه رسید و کسب‌وکار جان گرفت حال نوبت مرحله دوم سرمایه‌گذاری می‌رسد. در این مرحله فرشتگان سرمایهگذار (Angeles) وارد می‌شوند. میزان سرمایه‌گذاری آنها تا حدود 1 یا 2میلیون دلار را در 61هزار شرکت نوپا سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این میزان سرمایه‌گذاری توسط اشخاص حقیقی، نشان از اهمیت و عمق موضوع در فرهنگ کسب‌وکار آن کشور دارد. بااین‌حال مدل سرمایه‌گذاری فرشته‌ها هنوز ایراداتی دارد که قوانین آمریکا در پی رفع و تسهیل آن است. آنها گاه کارآفرینان یا مدیرانی بازنشسته هستند. طبق آمار سال 2007 آمریکا، حدود 285هزار سرمایهگذار فرشته در کشور وجود داشته است. فرشته‌ها دارای انجمن‌ها، اتحادیه‌ها، دفاتر کاری گروهی و شخصی هستند. آنها گاهی افراد شناخته‌شده صنعت‌اند که در جستجوی سرمایه‌گذاری روی شرکت‌های آینده‌دار هستند.
استارتاپ‌ها در این مرحله میزان سرمایه‌های متفاوتی را بسته به اعتبار پایه‌گذاران، گونه بازار و پتانسیل فرصت‌ها می‌توانند جذب کنند. این سرمایه معمولاً هزینه‌های کسب‌وکار نوپا را برای 12 تا 18 ماه پوشش می‌دهد و صرف تکمیل و ارتقای تیم کاری حرفه‌ای و ساخت محصول نهایی خود می‌کنند. یکی از مهارت‌های مهمی که قبل از جذب سرمایه فرشته موردنیاز است ارزش‌گذاری شرکت است تا به‌خوبی سهم سرمایهگذار بعد از آوردن پول به داخل کسب‌وکار مشخص شود. این مسئله به Pre-money Valuation مشهور است. فرشته‌ها حلقه واسط میان سرمایه‌گذاری مرحله کشت ایده seed و سرمایه‌گذاری ریسکپذیر vc را پرمی‌کنند.
پشتیبان سوم: سرمایه گذاران ریسکپذیر یا VC ها
پس از آنکه سرمایه‌گذاری تا یکی‌دومیلیون دلاری اشخاص فرشته به ثمر رسید، نوبت به ریسک‌پذیرها می‌رسد. تفاوت ریسکپذیر با فرشته این است که فرشته‌ها عموماً دارای شبکه‌ای غیررسمی از سهام‌داران حقیقی هستند که به‌صورت شخصی و با علایق فردی بر نوپاها (استارتاپ‌ها) سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ اما ریسک‌پذیرها مانند فرشته‌ها، شخص نیستند بلکه شرکت‌های سرمایه‌گذاری هستند که به‌طور اختصاصی و حرفه‌ای بر روی استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا سرمایه‌گذاری می‌کنند.
شاید به همین علت باشد که به آنها Venture (با تلفظ ونچر) به معنی «ریسکپذیر و ماجراجو» می‌گویند. ریسکپذیر به‌صورت ویژه و تمام‌وقت بر روی کسب‌وکارهایی سرمایه‌گذاری می‌کند که مراحل اولیه رشد خود را گذرانده‌اند. آنها دارای قوانین و قراردادهای پیچیده‌تر و پرعمق‌تر نسبت به فرشته‌ها هستند. ریسک‌پذیرها سرمایه بیشتر از یک‌میلیون دلار را تأمین می‌کنند. شرکت سرمایه‌گذاری ریسکپذیر نه‌تنها برای کسب‌وکار پول بلکه مجموعه‌ای از امکانات مدیریتی و مشاوره‌ای فراهم می‌کند. امکاناتی از قبیل مشاوره استراتژی، بازاریابی، استخدام مدیران باتجربه، حسابداری و… را فراهم می‌کند که برای رشد کسب‌وکار لازم است.
ریسک‌پذیری یک سبد از انواع سرمایه‌گذاری بر کسب‌وکارهای نوپای شیوه‌های مختلف دارد که مدام در حال مدیریت آنهاست؛ مانند همان کاری که صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در بورس تهران انجام می‌دهند. با این تفاوت که صندوق‌های سرمایه‌گذاری بورس تهران، یک سبد از سهام شرکت‌های بزرگ دارند؛ اما ریسک‌پذیران یک سبد از کسب‌وکارهای نوپا و آینده‌دار دارند! شرکت سرمایه‌گذاری ریسکپذیر به شرکت‌ها کمک می‌کند تا به مرحله عرضه عمومی (IPO) برسد این نقطه را Exit Point یا نقطه خروج می‌نامند؛ یعنی شرکت به مرحله‌ای رسیده که می‌تواند از عرضه عمومی خارج شود..
